از زمان‌های بسیار کهن، مردم درخت و میوۀ انار را دارای نیرویی جادویی و رمزگونه می‌انگاشته‌اند و از شاخۀ انار و میوۀ آن در شماری از آیین‌ها و مراسم مذهبی، دینی خود استفاده می‌کرده‌اند. نیز از این درخت و میوه‌اش همچون نِفِرات (رمانندگان) در دور کردن ارواح خبیث، گزندگان و بیماری‌ها و دردهای از تن، خانه و محیط‌زیست بهره می‌جستند.
مردم ایران تک درخت رسته بر سر تپه‌ها، کوه‌ها و زیارتگاه‌ها، به خصوص انار را مقّدس و نشانه‌ای از وحدت و ذات الاهی می‌انگارند و به آن دخیل می‌بندند و از آن مرادخواهی می‌کنند.
مردم ایلات و عشایر و روستاهای کرمان چوب انار را برکت‌زا می‌پندارند و از آن چوب مشک‌زنی می‌سازند.
انار یاسین:
اناری که در نوروز چهل یا صد بار سوره یاسین تلاوت کرده و بر آن دمند و گویند هرکه را بی‌مشارکت غیری بخورد تمام سال از امراض جسمانی در امان باشد. خوردن این انار را تداوم‌بخش تندرستی در طول سال می‌پنداشتند. شیرازی‌ها با خوراندن انار یاسین به کودکانشان، آنان را از شیر می‌گرفتند.
سرسبزی و حفظ سرزندگی و جاودانگی درخت انار، به این رستنی در پنداشت بیشتر مردم جهان تقّدس بخشیده است و آن را مادر زمین و زهدان طبیعت و مظهری از برکت و باروری و فراوانی و جاودانگی پنداشته‌اند. پُر دانگی میوۀ آن را هم نماد برکت و باروری به شمار آورده‌اند. از این رو، درخت انار و میوه و شاخه‌های آن در اسطوره‌های بیشتر اقوام جهان و ادیان الاهی مقّدس شمرده‌اند.
مردم دوران باستان، گیاهان و درختانی را که می‌پنداشتند ایزد یا الاهه‌ای آنها را کاشته، یا از خون الاهه یا قهرمانی اسطوره‌ای یا حماسی روییده است، مقدس می‌شمردند. بنا بر اساطیر یونانی، آفرودیته، رب‌النوع عشق، درخت انار را با دست خود در جزیره قبرس کاشت.
مهمترین شب چرۀ سفره تنقلات شب یلدا یا شب چلّه (شب اول دی و آغاز زمستان) انار و هندونه بوده است. خوردن انار در شب چلّه را دورکننده تب و آزار گرمای تابستان، باعث دور ساختن آدمیزادگان از گزند جانوران و حشرات در تابستان و دور کردن ناخوشی‌ها و بیماری‌ها از تن در یک سال پنداشته‌اند.
ایرانیان باستان با سوزاندن شاخه‌های هذانئپاتا (درخت انار) و پراکندن دود چوب‌های سوختۀ این گیاه در فضا، دیوهای پنهانی را از خانه و کاشانه می‌راندند و فضای زیست را پاک می‌ساختند. مسلمانان دود شاخه‌های سوختۀ درخت انار را رمانندۀ حشرات و گزندگان و نگه‌داشتن شاخه انار را گریزاندۀ مار و کژدم از خانه و خوردن انار را رمانندۀ شیطان از دل مومن و دورکنندۀ وسوسه شیطانی از او نوشته‌اند.
انار میوه بهشتی:
انار در دید مزدیسنا از درختان مینوی و از عناصر تقّدس و خجسته به شمار می‌رود و زرتشتیان شاخه و میوه آن را در مناسک و آیین‌های دینی خود به کار می‌برند.بَرسَمی که زرتشتیان در آیین‌های عبادی در دست می‌گیرند، بنا بر متن‌های متاخر زرتشتی، از ترکه‌های درختان اناری است که اغلب در آتشکده می‌کاشتند.
درخت انار و برسم فراهم آماده از ترکه‌های انار را ماده درختی مونث دانسته‌اند که در آن رمز و نشانه جاودانگی و باروری نهفته است. ایرانیان هنگام به‌جا آوردن مناسک دینی، چوب درخت انار را می‌سوزانند.
در خوان‌های نوروزی و مهرگان، هفت شاخه درخت؛ از جمله یک شاخه انار می‌گذاشتند و به آنها تبرک می‌جستند. زرتشتیان در آیین پیوند همسری دختران و پسرانشان، به نیت و آرزوی باروری و آوردن فرزند به آنها انار می‌دهند.
در عهد سلیمان نبی رسم بود که دورادور سرستون‌های معابد و کاخ‌ها را به نشانه قداست با نقش انار می‌آراستند.سلیمان دستور داده بود که در کاخش دو ستون برنجی بسازند و گرداگرد آنها را در دو رج با نقش انار بیارایند.نشانه‌هایی از این آیین‌های اولیه که مربوط به درختان مقدس است، بر دو ستون معبد اورشلیم بازمانده بود. این ستون‌ها با نقش انارهای تزئینی دور آنها، نشان و گواهی بر درخت زندگی بود. دورادور دامن چامه پیشوایان مذهبی یهود را یک در میان با انارهای لاجوردی، ارغوانی و قرمز رنگ و زنگوله تزئین می‌کردند. نقش انار و زنگوله بر جامه کاهنان بزرگ، نشان از جاودانگی و مصونیت آنان از مرگ ناگهانی در پیشگاه آفریدگار در قدس بود.
انار میان ایرانیان باستان یکی از میوه‌های ممنوعه شمرده شده و آن را با خیر و برکت می‌شمردند. در مراسم و جشن‌ها این میوه در میان میوه‌های دیگر بود؛ زیرا پردانگی انار نماینده برکت و باروری و به ویژه نمایشی از باروری هنگام نوروز، جشن زایش تلقی می‌شد.در متون اسلامی به بهشتی بودن انار اشاره شده است و نخل و رمان را برترین میوه‌ها و انار ملس را یکی از میو‌های پنجگانه بهشت دانسته‌اند. داستان رفتن حضرت علی همراه پیامبر به وادی عقیق به قصد دیدار غدیرهای آب گرفته از باران شبانگاهی و نزول خوانی پر از انار از آسمان برای ایشان و بیان پیامبر به بهشتی بودن این میوه نشانه دیگری از قداست انار نزد امت مسلمان است.
بنا بر برخی روایت‌ها دانه‌ای از دانه‌های انار، بهشتی است و این دانه فقط نصیب مومنان می‌شود و فرشتگان آن را از کافران دور نگه می‌دارند. عامه مردم باور دارند هر کس این دانه انار را بخورد به بهشت خواهد رفت.
خراسانی‌ها باور دارند اگر کسی انار را در شب جمعه بخورد و دانه ای از آن بر زمین نیفتد تا چهل روز شیطان به آن خانه نزدیک نخواهد شد و پس از مردن به بهشت خواهد رفت...